دومین کنگره دین پژوهان کشور:

دین پژوهی در جهان معاصر؛ ابزار جدید ـ شبهات جدید

 

دومین کنگره دین پژوهان کشور با عنوان «دین پژوهی در جهان معاصر؛ ابزار جدید ـ شبهات جدید» در اردیبهشت ماه 1379، به همت دبیرخانه دین پژوهان کشور با همکاری فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم، با حضور جمع کثیری از علما، اندیشمندان، پژوهندگان علوم دینی و اساتید حوزه و دانشگاه در تالار شیخ مفید دانشگاه قم برگزار گردید.

در ابتدای برنامه محمد مهدی احمدی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم ضمن خیر مقدم به حاضران درباره لزوم برگزاری چنین کنگره هایی گفت:

صدها مؤسسه تحقیقاتی و انبوه نیروهای فرهیخته که در عرصة پژوهش های دینی به فعالیت مشغول هستند، باید با هماهنگی و تدبیر و شتاب هرچه بیشتر؛ خود را با نیازها و پرسش های عصر حاضر و نسل جدید هماهنگ سازند. همین انگیزه و نیز حمایت از پژوهش های دینی، مجموعة شورای برنامه ریزی دین پژوهان را بر آن داشت تا به طرح موضوعاتی بپردازند که بین پژوهشگران حوزه دین با گرایش های مختلف علمی مشترک است. از این رو در کنگرة اول، موضوعات مبتلا به حوزه دین از جمله آسیب شناسی و بایسته های پژوهش دینی مطرح گردید. و در دومین کنگره موضوع شبهات جدید و ابزارهای جدید مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد.

در ادامه همایش محمد جواد صاحبی دبیر شورای برنامه ریزی دین پژوهان کشور در سخنانی زمینه تاریخی پیدایش شبهات جدید و نقش دینداران مسئول در برخورد با آنها را تشریح کرد و بدین طریق علت وجود برپایی دومین کنگره دین پژوهان را بیان داشت و گفت دبیرخانه دین پژوهان موارد ذیل را در صدر اهداف خود قرار داده است:

ـ‌ اطلاع رسانی به محققان و مراکز دین پژوهی

ـ ایجاد ارتباط و هماهنگی میان مراکز و افراد پژوهشگر از طریق اطلاع رسانی

ـ حمایت از پژوهشگران برتر علوم دینی

ـ جهت دهی به پژوهش های دینی از راه تعیین اولویت های تحقیق.

برنامه ها و راه کارهای عملی برای رسیدن به اهداف یاد شده نیز تاکنون چنین پیش بینی شده است:

ـ نشست های علمی با اندیشمندان داخلی و خارجی در راستای اهداف دبیرخانه

ـ انتشارنشریه ای ویژه اطلاع رسانی به پژوهشگران علوم دینی

ـ تشکیل کنگره سالانه دین پژوهان و طرح مباحث ضروری و مورد نیاز

ـ به کارگیری ابزار جدید اطلاع رسانی از قبیل اینترنت، رایانه و پژوهش های میدانی

ارائه خدمات اطلاع رسانی به مؤسسات دین پژوهی و پژوهشگران حوزه دین.

سخنران دیگر کنگره جناب آقای احمد مسجدجامعی قائم مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که ضمن تأکید بر جنبه های کاربردی و عنایت به نیازهای جاری جامعه در پژوهش های دینی گفت:

در حوزه فعالیت دینی و سنتی، فعالیت دین پژوهی به عنوان یک اصل و محور از قدیم الایام مطرح بوده است و اگر ما بخواهیم در حوزه پژوهش های دینی فعالیت داشته باشیم باید نیازهای جامعه را مدنظر بگیریم.

آقای مسجد جامعی در بخش دیگری از سخنان خود بیان داشت: در حوزه پژوهش های دینی مسأله توجه به مخاطبین و ابزار جدید و استفاده از شیوه های نو مطرح است و ما برای دین پژوهی باید فضای نوینی از تحقیقات را فراهم کنیم و نهادهای متولی این امر را گسترش دهیم. و در اجزای زندگی دین را توسعه دهیم.

وی افزود: هم اکنون پژوهش های آموزشی و اجتماعی در زمینه هایی که بتواند نیازهای افراد مختلف جامعه را مورد بررسی قراردهد مورد نیاز است و باید نیازهای جامعه و دغدغه های دینی شناسایی و به آنها توجه بیشتری شود و دین پژوهان کسانی هستند که برای رفع این دغدعه ها تلاش کنند.

در ادامه این همایش سید عباس قائم مقامی ضمن ارائه مقاله خود با عنوان «تفسیر متن ، فهم ظهوری یا تأویلی» از چند و چون پیدایش دانش هرمنوتیک در معارف غرب سخن گفت و سپس با نگاهی تطبیقی به بحث تفسیر متن در معارف اسلامی در جریان فهم ظهوری و فهم تأویلی پرداخت و افزود:

فهم ظهوری در چارچوب علم اصول و فهم تأویلی در حیطه عرفان قابل طرح است که بیش از همه در میراث محی الدین عربی نمود دارد.

سخنران بعدی همایش دکتر مهدی محسنیان راد پژوهشگر و استاد دانشگاه بود که با موضوع متدهای تحقیق به ایراد سخن پرداخت. وی ضمن انتقاد از کشمکش بین نحله های پوزیتیویستی و تفهمی در دانشگاه های کشور گفت:

شیوه های تحقیق هر یک در جای خود می تواند به کار آید و چاره ساز باشد. مجموع متدهای تحقیق قادر است چون جعبه آچاری شود که با هر یک از آچارهای آن می توان مهره معینی را آچارگیری کرد.

دیگر سخنران کنگره حجت الاسلام صادقی رشاد بود که با موضوع جریان های آسیب شناسی دین پژوهی به ایراد سخن پرداخت و این جریان ها را به سه دسته تقسیم کرد:

1. جریان اول جریانی که سنتی است و به شدت متمسک به معارف گذشتگان است و آنها را تقدیس می کند.

2. جریان دوم جریانی که تجددگراست و هیچ حد و مرزی در اقتباس اندیشه های جدید نمی شناسد و مرزها را به هم می زند و توانایی نقد و ارزیابی را ندارد.

3. جریان سوم جریانی واقع گرا است که هم اندیشه های گذشتگان را نقد می کند و هم اندیشه های جدید را و در این میان عناصر مثبت و کارآمد را از جریان اول و دوم می گیرد و عناصر منفی را حذف می کند.

در برنامه عصر روز کنگره نیز استاد محمد سمیعی مسئول مؤسسه اطلاع رسانی سراسری اسلامی (پارسا) در خصوص اینترنت و نقش آن در پژوهش به ایراد سخن پرداخت و گفت:

به کمک اینترنت امکانات عظیمی می تواند در اختیار پژوهشگر قرار گیرد. از جمله توانایی ترجمه الکترونیکی که در زبانهای اروپایی رواج یافته و تا حدی در زبان عربی نیز در حال وارد شدن است.

در ادامه همایش استاد محمد مجتهد شبستری در خصوص «ایمان و دین شناسی تاریخی» و نقش ایمان در روزهای نخست اسلام و تبدیل فرهنگ شفاهی به فرهنگ مکتوب و پی آمدهای مرتبت بر آن ایراد سخن کرد و گفت:

برای پی بردن به ایمان نخستین اسلامی، نیازمند دین شناسی تاریخی هستیم. و در این فرایند ما تنها می توانیم به نظریه پردازی بپردازیم نه بیشتر که البته همین امر نیز از اهمیت والایی برخوردار است.

سخنران دیگر کنگره استاد مصطفی ملکیان بود که درباره طبقه بندی شبهات دینی سخن گفت و شبهات را در چارچوب اعتقادات، اخلاقیات و عبادیات به هشت بخش تقسیم کرد و به شکل روشن و رسا آنها را تشریح کرد. و در عین حال تصریح کرد هیچ طبقه بندی نمی تواند آخرین طبقه بندی شبهات دینی باشد.

آخرین سخنران کنگره حجت الاسلام احمد مبلغی بود که سخنان خود را با عنوان پژوهشی تحلیلی درباره ثابت و متغیر ایراد کرد. وی مسأله ثابت و متغیر را از دیدگاه چهار تن از علما و فرهیختگان برجسته این روزگار از جمله امام خمینی، علامه طباطبایی، شهید محمد باقر صدر و دکتر علی شریعتی بررسی کرد و گفت:

حضرت امام خمینی گره مشکلات ثابت و متغیر را در چارچوب ثبات و تغییر موضوع  گشودند.

علامه طباطبایی نیز در دایرة نیازهای طبیعی و ثابت و نیازهای متغیر و موقت مشکل را چاره جویی کرده اند.

شهید صدر هم در حوزه منطقه الفراغ که حاکم اسلامی قادر است در محدوده آن درباره پیش آمدهای جدید تصمیم بگیرد برای مشکل یاد شده راه حل عرضه داشته اند.

دکتر شریعتی هم مشکل ثابت و متغیر را با نظریه ذوبطون بودن دین چاره اندیشی کرده بود. بدین معنی که هر چه معرفت انسانی پیش رود لایه های جدیدی از دین نمایان می گردد.

شایان ذکر است در اثنای برگزاری کنگره دو اثر از منشورات دبیرخانه دین پژوهان کشور 1. دین پژوهان (شامل مقالات برگزیده همین کنگره که شماری از آنها نیز قرائت شد) و دین پژوهی؛ موانع، تنگناها و بایسته ها (شامل مقالات و سخنرانی های کنگره اول) به حاضران در همایش تقدیم شد و سپس حاضران در همایش، از نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی که به همت دبیرخانه دین پژوهان با مشارکت مؤسسات و نهادهای پژوهشی قم برگزار شده بود دیدن کردند که این کار مورد توجه حاضرین قرار گرفت.

مقالات برگزیده این کنگره در کتابى با عنوان «دین پژوهان، ویژه دومین کنگره دین پژوهان کشور» و سخنرانى‏ها و میزگردهاى این کنگره در مجموعه‏اى به نام «دین پژوهى در جهان معاصر؛ ابزار جدید ـ  شبهات جدید» به چاپ رسیده است.