دکتر محمود حکمت‌نیا:

زنان مسلمان با تشکیل مجامع بین المللی پاسخگوی ادبیات تکفیری باشند

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران معتقد است حقوق دینداری زنان یکی از مواردی است که در کشورهای دینی به درستی رعایت نمی شود و زنان در یک فضای آرام با حفظ  شان انسانی و حقوقی و آسایش خود از حقوق دینداری برخوردار نیستند.

دکترمحمود حکمت نیا در گفت وگویی با تبریک میلاد حضرت زهرا(س)، امور مربوط به زن و خانواده را دارای پیچیدگی های زیادی به ویژه در حوزه نظری دانست و گفت: امروزه مباحث نظری در حوزه علوم انسانی به صورت عمیق و گسترده و وسیع درسطح جهانی در حال شکل گیری و انجام است و اگر قرار است بحثی صورت بگیرد باید عمیق باشد.

او با بیان اینکه ما در حوزه حقوق و حقوق زن از ابعاد گوناگونی می توانیم موضوع را مورد بحث قرار دهیم، اظهار کرد: بحث در ارتباط با حقوق زن در منابع معتبر اسلامی همچون قرآن و سنت و عقل، ادبیات دینی و روابط رفتاری در جوامع اسلامی قابل بررسی است. مقصود از ادبیات دینی ادبیاتی است که به نام دین در حوزه های نظری توسط مسلمانان یا حتی غیرمسلمانان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران حوزه سوم قابل بررسی در زمینه شان و منزلت زن را حوزه روابط رفتاری در جوامع اسلامی عنوان کرد و افزود: مقصود این است که به لحاظ نگرش و بینش و رفتار در جوامع اسلامی به زن چه نگاهی می شود. این نگاه ممکن است منشاهای دینی و ممکن است منشاهای عرفی، اجتماعی و امور دیگر داشته باشد.

حکمت نیا با تاکید بر اینکه درجوامع مسلمانان مباحث رفتاری موضوع بحث و گفت وگوست و باید ریشه های آن را با دقت بررسی کرد، گفت: مباحث رفتاری در زمینه جایگاه زنان در جامعه در دو قسمت قابل بررسی است؛ یک بخش روابط میان آحاد مردم و سازمان های مردمی و یک بخش دولت و نهاد حاکمیت.

او درباره جایگاه و حقوق زنان در قرآن کریم تاکید کرد: قرآن کتابی نیست که فقط در صدد بیان حقوق باشد بلکه منبع وحیانی که متضمن مباحث معرفتی، رفتاری، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی از جمله حقوق است یعنی کتابی است که ابتدا ادعای یک انقلاب معرفتی دارد یعنی آمده است جریان فکری بشر را نسبت به خودش و جهان تغییر بدهد. ادعای قرآن یک ادعای مافوق اینهاست؛ یک تحول و تغییر در نگرش انسان به هستی را می خواهد ارائه بدهد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: در قرآن کریم دو نگاه را باید در حوزه زن مطرح کرد که این انقلاب معرفتی چه انقلابی را در حوزه نگاه به مقوله زن داشت و در ضمن چه مواردی از حقوق را هم بیان کرده است.

او به سابقه نگاه معرفتی قرآن کریم به زن اشاره کرد و توضیح داد: انسان در دوره عرب جاهلی به طور مطلق می توانست انسان نباشد، به عنوان یک ابزار به عنوان یک برده که حتی حیاتش هم به دست دیگری است اینگونه قابل تصویر بود به خصوص در حوزه زن که وضعیت اسفناک تراز این بود.

حکمت نیا اظهار کرد: اسلام با ظهور خود نگاه به انسان و زن را تغییر داد و در آیات خلقت این نکته را القا کرد که شما از نفس واحده هستید و رابطه زن و مرد مانند سایر روابط میان خلایق، زوج گونه است. در نفس کلمه زوجین، برابری شخصیت خوابیده است یعنی شما دو نفر همسر و برابر هستید و البته این زوجیت قاعده طبیعی در همه موجودات است.

او با بیان اینکه قرآن کریم پس از حوزه معرفت شناختی به حوزه روابط خانوادگی و جایی که به زنان ستم می شده، وارد شده است، گفت: در روابط خانوادگی خیلی اوضاع پیچیده بوده است لذا می بینید که بسیاری از آیات قرآن کریم در حوزه انحلال خانواده است؛ جایی که اختلافات آغاز شده و امکان وقوع طلاق است.

 

قرآن کریم به عنوان یک کتاب معرفتی، انقلابی را در حوزه زن به وجود آورد

این استاد دانشگاه تصریح کرد: این آیات قرآن کریم در همین نقطه طرفین را ملزم به محاسبه شان یکدیگر می کند و می‌گوید حتی در اینجا که تفاهم ندارید باید نگاهتان انسان محور باشد یا در بحث ارث اسلام آمد آن رابطه ارث مربوط به زنان را یکدفعه به هم ریخت و زن را در جایگاه همسر، مادر و خواهر جزو طبقات ارث قرار داد و برای او سهمی را مشخص کرد. در حوزه اختلافات هم در طلاق چون نیاز به راهکارهای ویژه ای در حوزه خانواده بود اینها را هم مقرر کرد وگرنه در حوزه نکاح که زمینه آن عشق و علاقه است نیازی به بیان ندارد آنجایی که نیاز به بیان است آنجایی است که انسان ها خودشان با عقل خودشان گاه اشتباه می کنند و نمی توانند کار را به جلو ببرند.

او ادامه داد: قرآن به عنوان یک کتاب معرفتی و یک کتاب جهان شناسی یک انقلاب معرفتی را در حوزه خود انسان در درجه اول و به زن در درجه دوم به وجود آورد و این انسان را در طراز انسانیت و نه در طراز بردگی قرار داد. بعد آنجایی که زمانه به خاطر آن طراز بردگی، نوع رفتارش انسانی نبود آنها را هم آن مقدار که مربوط به قانونگذار بود اصلاح کرد آن مقداری که مربوط به خود مردم است سفارش کرد «و عاشروهن به معروف در روابط تان به نیکی رفتارکنید». بعضی از مفسرین معتقدند «و عاشروهن بالمعروف» یعنی نگاهت به زن یک نگاه انسانی باشد نگاه ابزارگونه و شیءگونه نباشد.

حکمت نیا در مورد نگرش به جایگاه زنان در دوره معاصر گفت: امروزه ادعا این است که در نظام های معرفتی که انسان را در نظرمی گیرند دو اشکال همچنان باقی است اول اینکه انسان معاصر به لحاظ معرفتی هنوز به غرور رفتاری نرسیده است. حال این سوال وجود دارد که پس عاقبت و قیامت این انسان معاصر چه می شود؟ جواب این سوال را واگذار کردند به خود اشخاص اما این پرسش را که رابطه انسان با آینده خودش و رابطه انسان با خدای خودش چگونه است را قلم گرفتند و از روابط اجتماعی حذف کردند.

او ادامه داد: ادبیات دینی می گوید انسان را باید در بستر حرکت  به سمت آخرت و ارتباط با خدا در نظر گرفت. در این دیدگاه در حقیقت انسان سه مجهولی است: دنیا، آخرت و خدا. اما نظام های غربی انسان را تک مجهولی در نظرمی گیرند انسان در زمین نه مرتبط با آخرت نه مرتبط با خداست پس به لحاظ معرفتی ادبیات حقوقی ما با ادبیات حقوقی غرب حتی در دوره معاصر هم بسیار متفاوت هست.

 

محدودیت در برقراری روابط مورد تایید ادبیات دینی است

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور شد: جهان معاصر با دو مشکل عمده روبروست یک مشکلش این است که این دیدگاه انسان محور که مبتنی بر آزادی و مساوات است می خواهد حتی چشم روی تفاوت ها ببندد و قواعد را کلا یکسان در نظر بگیرد. این چنین ادبیاتی در حوزه دینی پاسخگو نخواهد بود؛ برای مثال درحوزه روابط جنسی چیزی تحت عنوان اصل آزادی در روابط جنسی برخلاف کشورهای غربی قابل پذیرش نیست بلکه قاعده مند است.

او افزود: درحوزه روابط جنسی هیچ موقع نمی‌توانیم به سمتی برویم که غرب رفته است. در حوزه برقراری روابط هم علی القاعده یکسری چارچوب های رفتاری داریم اما این چارچوب های رفتاری تا چه اندازه محدودیت می‌آورد؟ محدودیت در برقراری روابط مورد تایید ادبیات دینی است یعنی چه مرد چه زن در جوامع اسلامی در برقراری روابط باید در چارچوب مدیریت شده مورد تایید شرع عمل کنند اما این به این معنا نیست که زنان را از ورود به حوزه‌های روابط اقتصادی، سیاسی واجتماعی محروم کنیم واین مورد تایید ادبیات دینی نیست. در حوزه احترام به فعالیت هیچ قاعده اختصاصی به زن ومرد نداریم بلکه اسلام می گوید«کار مسلمان محترم است» یا «مال مسلمان محترم است».

حکمت نیا با بیان این مطلب که ورود به بسیاری از مسائل اجتماعی آزاد است، عنوان کرد: ممانعت های حقوقی برای زنان به لحاظ ورود به فعالیت ها وجود ندارد مگر در چند حوزه مانند رهبری، ریاست جمهوری و قضاوت شرعی که در حقیقت مسوولیتهای سنگین اجتماعی هستند و نه از حقوق افراد.

او با بیان اینکه اسلام در واگذاری و عدم واگذاری مسوولیت های اجتماعی به زنان، حال آنها را در نظر گرفته است، گفت: در روابط اجتماعی اشکال‌های حقوقی معرفتی چندانی وجود ندارد هرچند در به کارگیری این قواعد ممکن است با مشکلاتی روبرو باشیم که نمونه آن نگاه غیرعادلانه ما به حقوق و دستمزد است.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران راهکار از بین بردن این نگرش غیرعادلانه را نیازمند کارهای فرهنگی و قرارگرفتن در ادبیات حمایتی دولت دانست و تاکید کرد: این مشکل را باید در سطح جامعه حل کرد لذا خیلی از اشکالاتی که در ساختار اجتماعی ما به وجود می آید ناشی از آن است که این توافقات به خوبی صورت نمی گیرد لذا این نابرابری ها و ظلم ها گاهی مربوط به روابط انسان ها با یکدیگر است و این روابط چون مبتنی بر قدرت توافق است و یک طرف توافق چون قدرت چانه زنی چندانی ندارد، نمی تواند حقوقش را با توجه به کار و موقعیت حقیقی خود استیفا کند.

او دخالت دولت و توانمندسازی زنان را ازجمله راهکارهای استیفای حقوق زنان دانست و گفت: زنان هم باید بدانند که جوامع انسانی بر سرکار و فعالیت رقابت می‌کنند چون زنان یک ابزار دومی به نام چهره هم ممکن است در دست داشته باشند که از آن سوء استفاده می‌کنند لذا برای اینکه این ابزار زن مورد سوءاستفاده قرار نگیرد باید توانمند شود و دراین راستا دولت می‌تواند کمک کند.

حکمت نیا بی مهارتی و ناتوانی را منشا برقراری روابط ستمکارانه دانست و عنوان کرد: یکی از راه‌های کاهش این روابط ستمکارانه، حضور زنان در مجامع تصمیم گیری و سیاستگذاری است.

او ادامه داد: در بعد اجتماعی، روابط مردم با یکدیگر یک مشکل است. به عبارت دیگر «عاشروهن بالمعروف» وجود ندارد و این روابط عادلانه نیست که دارای منشاهای گوناگونی است که بخشی تاریخی است و بخشی مربوط به عدم توانمندی زنان و مانند آن است.

استاد دانشگاه با اذعان به وجود خلاهای قانونی در حوزه زنان عنوان کرد: به نظر بنده در بخش حقوق مثل قوانین بیمه ای، قوانین استخدامی، قوانین سرپرست خانوار، قوانین مربوط به طلاق و نکاح و قوانین واگذاری زمین به سرپرست خانوارخلاهایی وجود دارد و می توان راهکارهای بهتری را ارائه کرد. همچنین در شروط ضمن عقد در دفترچه های نکاح، شروط دیگر و صورت های دیگر و راهکارهای دیگر باید اندیشیده شود و حتی مقررات آموزشی و استخدامی در بخش اموزش قابل بررسی است.

 

زنان آموزش های لازم در حوزه روابط حاکم بر رفتار خود را دریافت نکرده اند

او در خصوص میزان آشنایی زنان با حقوق خود گفت: این میزان آشنایی تنها مربوط به قشر زنان نیست بلکه بسیاری از صنوف در حوزه روابط حاکم بر رفتار خود آموزش های لازم را دریافت نکردند.

حکمت نیا ادامه داد: حقوق دینداری زنان یکی از مواردی است که در کشورهای دینی به درستی رعایت نمی شود یعنی زنان در یک فضای آرام با حفظ شان انسانی و حقوقی وآسایش خود از حقوق دینداری برخوردار نیستند.

او درمورد وضعیت زنان در کشورهای تازه انقلاب یافته گفت: این جریان‌های جدید اسلامی نیازمند آسیب‌شناسی‌اند. نگاه سطحی و ادبیات دینی ناقص، غیرمرتبط با منابع اصیل اسلامی و در یک بستر فرهنگی ناقص موجب اتفاقاتی است که در این کشورها رخ داده است.

استاد دانشگاه تهران افزود: تفاوت انقلاب اسلامی ایران با این نهضت‌ها این بود که انقلاب اسلامی انقلاب بدون خشونت بود و مردم با بیان اعتقادات خود در قالب تظاهرات که مشتمل بر مردان و زنان بود یکپارچه حقوق خود را خواستند.اما وقتی در جوامع دیگر با سلاح وارد می شوند خودبخود چهره خشونت به خود می گیرند و در ادبیات دینی هم نگاه خوبی به زن ندارند و اینها امروزه چهره عملی به خود می گیرد.

حکمت نیا تصریح کرد: برابر این جریان دو کار عمده شامل معرفت افزایی و جریان سازی سیاسی و فرهنگی باید صورت گیرد که این جریان سازی شدنی است اما این جریان تکفیری مرزی را با کشورهای غربی روشن می کند که با آن ادبیات نمی توان معرفت جریان تکفیری را افزایش داد چون اگر با نگاه‌های امانیستی با او گفت وگو کنید بیشتر از این شما را تکفیر خواهد کرد.

 

ادبیات دینی ما در معرض خطر قرار گرفته است

او با بیان اینکه ادبیات دینی ما در معرض خطر قرار گرفته است، تاکید کرد: ادبیات تکفیری را نمی توان با ادبیات امانیستی پاسخ داد بلکه زنان مسلمان باید با تشکیل نهادهای حمایتی و بین المللی به این جریانات پاسخ دهند.

مدرس موسسه آموزشی و پزوهشی امام خمینی درخصوص نقش زنان در ارتقای فرهنگ جوامع خود گفت: این مساله بستگی به سطح فرهنگی جوامع دارد مثلا در مصر فعالیت های علمی و فرهنگی در حوزه زنان خوب جواب می دهد ولی همین ادبیات در افغانستان در سطوح ورود رفتاری آن نمی تواند در قالب روزنامه و مجله باشد باید اول سواد مردم را افزایش داد و در کنار آن رفتارها را هم مدیریت کرد.

او خاطرنشان کرد: اگر زنان مسلمان تشکل های بین المللی داشته باشند خیلی می تواند به مردم در این زمینه ها کمک کند.

صاحب کتاب فلسفه نظام حقوق زن گفت: از صدر اسلام در حوزه مراجعه به قرآن کریم این مشکل وجود داشت که تفسیرها و برداشت هایی که از قرآن کریم توسط مکاتب مختلف می شد گاه مشکل ساز بود. تفاسیری از قران کریم کردند که برای بشریت دردسرساز شده است مثلا تفسیری که خوارج از قرآن می کنند واقعا برای بشریت دردسرساز است.

حکمت نیا ادامه داد: بخشی از اینها منابع معرفتی است و البته پایگاه، جایگاه و فرهنگ و سوابق ما هم در روابط ما مشکلاتی را ایجاد کرده است که مهم شناسایی آنها و راه های مقابله با اینهاست که اقتضائات هر کشور متفاوت است و نمی توان برای همه آنها نسخه واحد پیچید.

اوادامه داد: این نیازمند یک مجامع فکری است که موضوع را مورد گفت وگو قرار داده و راهکارهای متناسب با وضعیت هرکشوری را پیشنهاد دهند وگرنه یک نسخه واحد برای جهان اسلام نمی توان پیچید.